Kontrol, denetim ve test sistemleri; hem üretim hem de hizmet sağlamada yetersiz kalabilir. Bir sorunun temelinde yatan gerçek nedenler kök neden olarak kabul edilir. Hatayı ve eksikliği sorun olarak algılayarak hızlı ve doğru bir biçimde gidermeye de kök neden analizi, RCA (Root Cause Analysis) adı verilir. Farklı yöntemler ve sistemler uygulanarak yüzeysel bulguları değil gerçek sorunları ortaya çıkarmayı amaçlar. Analiz sonucunda; hatayı, nedenlerini ve nasıl oluştuğu da incelenir. Aşamalar tamamlanarak olayların nedenleri incelendikten sonra benzer hataların tekrarlanmaması için önlemler alınır ve önerilerde bulunulur.
Sorun ortaya çıktıktan sonra incelenen reaktif bir süreçtir. Sonradan ortaya çıkacak hataları tespit etmek amacıyla proaktif mühendislik çözümleri ve önerileri ortaya koymayı hedefler. Cadem Metrology olarak, kök neden analizi başlığı altında; metodu ne olduğu ve nasıl yapıldığı, avantajları ve dezavantajları inceleyeceğiz. Ardından sizler için mühendislik süreçlerinde 3D ölçüm cihazlarının RCA metodu için önemine değineceğiz.
Kök Neden Analizinin Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?
Analiz, süreçte yer alan sıkıntıları gidermek üzere; zaman, kaynak ve maliyet unsurlarını farklı faktörler bazında inceleyerek uzun vadeli somut çözümler ve etkiler ortaya çıkmayabilir. Bu nedenle mühendislik uygulamalarında hem avantajları hem de dezavantajları vardır. Bunlar bir tabloda özetlenebilir:
| Avantajları | Dezavantajları |
| Olayın veya hatanın tekrar edilmesini önler. | Olay veya sorun olduktan sonra sıkıntıyı tespit etmeye gidermeye yarar, proaktif özelliği arka plandadır. |
| Ürün ve hizmetin geliştirme ve iyileştirme çalışmalarında öncülük eder. | Nedenler aranırken acil ve önemli veri eksiklikleri ortaya koyar. |
| Temel nedenleri ortaya çıkararak sürece ve kuruma kaynak ve zaman tasarrufu sağlar. | Süreçte bazı verilere erişme zorluğunu barındırır. |
| Uzun vadeli ve kurumsal bakış açılarının oluşmasına yardımcı olur. | Yapılan harcama potansiyel sıkıntıların veya risklerin önlenmesinde maliyet etkin olmayabilir. |
| Risk analizi yapılmasında etkin bir rol oynar. | Bazı durumlarda öznel ve kişisel yönü ağır basabilir. |
| Güvenlik sorunlarını belirler ve etkiler. | Mühendislik yöntemi farklı çözümler veya öneriler sunabilir. |
| Kalite kontrol ve değerlendirme süreçlerini geliştirir. | Yönetim kademesi her kök neden analizini yürürlüğe koymak istemeyebilir. |
| Kullanıcı memnuniyetiyle ilgili faaliyetlerin katma değerini artırır. |
RCA Mühendislik Süreçlerinde Nasıl Kullanılır?
Kök neden analizi yapmak üzere yöntemi önceden belirleme şansı yoktur. Hatayı, kazayı veya uygun olmayan durumu ortaya çıkaran faktörlerin sıralanması gereklidir. Bu kapsamda birçok mühendislik yöntemi ve aracı kullanılır. RCA metodu örnekleri, mühendislik araçları arasında en faydalı sorun çözme yöntemlerinden birisi olarak kabul edilir. Karmaşık sistemlerdeki arızaların temel nedenlerini tespit etmek üzere mühendislik yöntemlerini üç alanda kullanır:
- Başarısız uygulamalardan sonra düzeltmeler,
- Mevcut durumun geliştirilmesi ve iyileştirilmesi için uygulamalar (optimal çözümler, risk yönetimi, sistemsel öngörüler)
- Çalışan düzeneğin takip edilmesi (kalite kontrol, performans gelişimi).
Analizde kişisel seçimler veya kurum politikaları gibi faktörler ön planda olabilir. Birçok sektörde farklı amaçlarla kullanılabilir. Mühendislik uygulamaları; savunma, havacılık, uzay, sağlık, enerji, üretim sektörlerinde bilgi teknolojisi gerektiren sistemlerde yoğunlaşır. Bu bağlamda;
- Savunma, uzay ve havacılık sanayinde genelde kazalarda veya olumsuz ortam koşullarında,
- Sağlık sektöründe istenmeyen ölüm, yaralanma veya tıbbi yanlışlarda,
- Enerji sektöründe arızalarda ve işletmeyle ilgili olumsuz durumlarda,
- Üretim sektöründe hatalı imalat veya kalite kontrol süreçlerinde,
- Bilişim sektöründeki yazılım sorunlarında mühendislik aşamalarında,
- Tedarik zinciri yönetimi, pazarlama veya müşteri memnuniyeti gibi süreçlerde çözüm yollarını araştırır.
Kök Neden Analizi Nasıl Yapılır?
Kök neden analizi (RCA) çalışmaları birbirini izleyen aşamalardan meydana gelir. Sorunla ilgili veriler toplanır, nedenler görünür hale getirilir, kök neden çıkarılır ve analizler sonrasında öneriler sunulur. İzlenecek adımlar, hatanın ne kadar karmaşık olduğuna göre değişir, aşamalar eklenebilir veya basitleştirilebilir. Ancak özetle aşağıdaki adımlardan bahsedilebilir.
- Problemi Tanımlama
- Problemin Etkilerini Belirleme
- Veri Toplama
- Kök Nedenleri Analiz Etme
- Çözümlerin Ortaya Koyulması ve Uygulanması
1. Problemi Tanımlama
İlk aşamada RCA ile sorun açıklanır. Öncelikle basit tanımlamalar yapılarak olay veya hata ile ilgili bilgiler sıralanır. Sonradan tanımlar ve açıklamalar genişletilir. Olayın veya sorunun zamanı, yeri, nasıl gerçekleştiği, etkileşim alanları ve faktörleri gibi 5N1K soruları sorulur ve alınan cevaplar kaydedilir.
2. Problemin Etkilerini Belirleme
Sorunun tanımlanması çerçevesinde etkilerinin belirlenmesi için; tahmin edilen sürece yönelik davranışın tanımlanması, beklenenden nasıl farklı bir yola girdiğinin açıklanması ve hata zamanının incelenmesi gerekir. “Neden?” sorusu kritik ve belirleyici bir sorudur. Beş soru yöntemiyle etkileşim ortaya çıkarılır. Sorunun basitten başlayarak ayrıntılı tanımlanması sonucunda etkilerinin belirlenmesi ve etkileşimi açıklanır. Açıklamalar ayrıntılı bir RCA raporunda her yönüyle belirtilir.
3. Veri Toplama
Sorunun etkileşim alanı belirlendikten ve ayrıntılı raporlaması yapıldıktan sonra anlık ve süreli veriler toplanır. Düzenli aralıklarla toplanan veriler öngörü yapmak üzere belirli kriterlere göre bir araya getirilir. Hata veya olayla ilgili kanıtlar ve veriler, sorunun süresini ve hangi sürelerle ortaya çıktığını meydana çıkarır. Belirli araçlar geliştirerek doğru veriyi toplamak ve RCA için faydalı olacak bilgiyi oluşturmak amaçlanır.
4. Kök Nedenleri Analiz Etme
Verilerin analiz edilmesi esnasında nedene yönelik faktörler araştırılır. Tek bir faktör dışında birçok veri araştırılarak yüzeysel nedenler yerine temel nedenler ortaya çıkarılmaya çalışılır. RCA’nın bu aşamasında muhtemel nedenler listelenir ve her biri ayrı ayrı ele alınır. Muhtemel nedenlerin arasında, gerçek olayı ve sıkıntıyı çıkaran en önemli unsur tespit edilmelidir. Bu aşamada en kritik ve en önemli olay veya sorun kök neden olarak belirlenir.
“Beş neden” sorunun nedenini geriye doğru neden-sonuç ilişkisinde inceler ve temelinde insan faktörünün bulunduğunu kabul eder. Sebeplerin ve sonuçların diyagram halinde sunulduğu “balık kılçığı yöntemi” (Ishikawa Diyagramı) ile koordineli olarak kullanılır. Pareto analizi ise her bir olası nedenin neticedeki önemini veya katkısını tahmin ederken çözüme yakın olan nedene daha fazla öncelik tanır. Bu aşamada uygulanan birçok teknik bulunur. Bunlardan en yaygın olanları, hata ağacı analizi, hata modu ve etkileri analizi (FMEA) ve bariyer analizi gibi uygulamalardır.
5. Çözümlerin Ortaya Koyulması ve Uygulanması
Kök neden ortaya çıkarıldıktan sonra sistematik bir çözüm önerisi oluşturulur. Çözümler, olayın veya sorunun tekrar edilmemesi için; tasarım, üretim, dağıtım, kullanım ve geri dönüşüm gibi bütün süreçleri kapsar. Çözümler belirlendikten ve yürürlüğe konduktan sonra elde edilen sonuçlar tekrar sürece dâhil edilmelidir. Uygulanan çözümlerle birlikte etkinlikler takip edilir ve değerlendirme yapılır. Son aşamada sonuçtan emin olunana kadar RCA iyileştirme süreçleri uygulanır.
3D Ölçüm Cihazlarının RCA Metodunda Önemi
Kök neden analizi örnekleri, olayı tanımlamak, sorunu ortaya çıkarmak, hatayı araştırmak için problem çözmeye yönelik süreçlerde üç boyutlu ölçüm cihazlarından yararlanır. Çalışma sürecinde, hem önemli hem de acil olan hatanın temelini anlamak ve önleyici tedbirlerin almak için 3D ölçüm cihazları;
- Kaynaktan ve zamandan tasarruf sağlar,
- Bakım ve onarım faaliyetlerini etkin hale getirir,
- İyileştirme sürecini kısaltır,
- Hassas ve doğru çözümler yaparak kök nedenin bulunmasını kolaylaştırır.
- RCA metodu uygulamaları sonucunda sorunun giderilmesinde her aşamada belirleyici bir rol oynar.
Teknolojiyi yakından takip eden Cadem Metrology ise sunduğu 3D ölçüm cihazlarıya öne çıkar. ATOS Compact Scan sayesinde; tarama, probe sistemi, takip edilebilirlik, ölçeklenebilir kullanım, hareketlilik ve basit kullanım özellikleri sunar. Aynı zamanda ATOS Q ile tasarımı, performansı, kalite ve teknolojiyi bir araya getirerek bir çok başarıya imza atarken doğru ve eksiksiz çözümler sunar. Böylece üretim süreçlerinde hata payını en aza indirger.
Önceki yazımıza https://www.cademmetrology.com.tr/apqp-nedir-nasil-yapilir/ linkinden ulaşabilirsiniz.